Það verður að koma á fjölbreyttari möguleikum í húsnæðismálum hér á landi. Nýjar leiðir þurfa að koma til svo mæta megi þeirri þörf sem nú hefur safnast upp. Það þýðir þó ekki að stökkva af stað án þess að ljóst sé hvaða vanda þarf að leysa. Ég hef því innan bæjarstjórnar Kópavogs haft forgöngu um að fram fari könnun á stöðu húsnæðismarkaðarins í Kópavogi svo hægt sé að meta með markvissum hætti húsnæðisþörfina í bænum og setja fram raunhæfar lausnir. Til þess að allir starfandi stjórnmálaflokkar í Kópavogi gætu komið að málum og tryggt væri að öll sjónarmið nytu sannmælis stofnaði ég þverpólitíska húsnæðisnefnd. Fyrsti fundur um málefnið var haldinn í byrjun desember sl. Einnig hef ég lagt til í fjölmiðlum að þessi mál verði rædd á vettvangi Sambands sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu og að auki hef ég gengið á fund félags og húsnæðismálaráðherra og kynnt henni mínar hugmyndir.
Húsnæðisvandinn er margþættur en í stórum dráttum má skipta honum niður í eftirfarandi þætti:
• Þá sem hafa hug á að kaupa sína fyrstu íbúð og eiga í miklum erfiðleikum með að safna sér fyrir útborgun. Þessi eiginfjárvandi er ein af mörgum afleiðingum skattastefnu síðustu ríkisstjórnar. Margt af þessu fólki hefur greiðslugetu sem við sjáum m.a. af hárri leigu sem það er að greiða þannig að eiginfjársöfnun til útborgunar í eigin íbúð er því ofviða.
• Fólk sem missti eignir sínar í kjölfar efnahagsáfallsins. Það þarf að eiga þess kost að geta fetað sig aftur inn á braut séreignar. Sömu vandamál eru uppi hér og í fyrrnefnda hópnum.
• Þriðji hópurinn er sá sem hefur verið í leiguhúsnæði í langan tíma vegna óstöð- ugra tekna eða annarra aðstæðna. Sveitarfélagið kemur til móts við þennan hóp með húsaleigubótum og sérstökum húsaleigubótum þar sem við á.
• Fjórði hópurinn er sá tekjulægsti, en hann hefur m.a. haft möguleika á að vera í félagslegu leiguhúsnæði og notið stuðnings sveitarfélagsins í formi húsaleigubóta. Nauðsynlegt er að kanna hvort þessi hópur hafi stækkað á undanförnum árum og er það tilvalið úrlausnarefni fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu sem og íslensk stjórnvöld að komast að því og þá, hvað valdi.
Ábyrg húsnæðisstefna
Þessir fjórir hópar þurfa ólíkar lausnir á sínum vanda og er líklegt að fyrstu tveir hóparnir þurfi að fá tækifæri til þess að safna fyrir útborgun í íbúð. Hér þarf ríkisvaldið að koma til og hér gæti útfærsla á séreignarsparnaðarleiðinni sem var kynnt í leiðréttingartillögum íbúðalána komið að notum. Hér þyrfti að gera breytingar á tillögunum og leyfa fólki að nýta séreignarsparnað til fyrstu íbúðakaupa. Hvati til sparnaðar er lausn fyrir þennan hóp. Hópurinn sem misst hefur sitt í kjölfar efnahagsáfallsins þarf að fá tækifæri til að feta sig inn á séreignarbrautina á ný. Varðandi þriðja hópinn má segja að einkaaðilar hafa sýnt leigumarkaðinum mikinn áhuga og má vitna til greinar forstjóra fasteignafélagsins Regins hf. þar sem hann kynnti ákveðnar útfærslur á því hvernig væri möguleiki á að bjóða upp á hagstæða langtímaleigu. Það er ljóst að á næstu misserum munu þrjú stór fasteignafélög verða á hlutabréfamarkaði og því er sjálfsagt að kanna hvort burðugir aðilar hafi áhuga á samstarfi við sveitarfélög um uppbyggingu leiguíbúða með langtímaleigu í huga. A.m.k. eru dyrnar hjá okkur í Kópavogi opnar. Einnig gætu lífeyrissjóðir stofnað húsnæðissamvinnufélög að hollenskri fyrirmynd þar sem fjárfest væri til mjög langs tíma. Önnur hugmynd væri að sveitarfélög eða hið opin- bera myndu leggja til eigið fé ásamt kaupandanum sameiginlega, sbr. bresku leiðina sem hefur verið kölluð „shared equity”. Fjórði hópurinn hefur e.t.v. farið stækkandi en frá því að ég tók við sem bæjarstjóri hefur markvisst verið unnið í því að útvega lágtekjufólki félagslegt húsnæði annað hvort í eigu bæjarins eða til bráðabirgða hjá einkaaðilum. Félagsþjónusta Kópavogsbæjar er öflug og hefur starfsfólki bæjarins tekist að draga úr biðlistum eftir félagslegum íbúðum. Okkur tókst að kaupa fleiri íbúðir á síðasta ári en árin þar á undan og stefnum við á að gera enn betur í þeim efnum í framtíðinni, en þó í samræmi við þá stefnu sem við höfum markað okkur um að eiga takmarkaðan fjölda í einstökum fjölbýlishúsum og hverfum.
Yfir 400 félagslegar íbúðir í Kópavogi
Það er alltaf auðvelt í lífinu að leggja í útgjöld svo lengi sem einhver annar borgar. Á þeim grunni var tillaga sem var flutt í bæjarstjórn Kópavogs þann 14. janúar sl. þar sem kaupa átti strax allt að 40 íbúðir og hefja byggingu tveggja fjölbýlishúsa. Framkvæmdir sem hefðu kostað bæjarsjóð 3 milljarða króna, án þess að það væri lögð fram greinargerð eða viðauki við fjárhagsáætlun sem skýrði með hvaða hætti ætti að greiða fyrir verkefnið. Aðspurður hefur lögfræðingur Sambands íslenskra sveitarfélaga sagt að slíkur viðauki verði að vera fyrir hendi áður en slík útgjöld eru samþykkt. Miðað við furðulega framsetningu þessarar tillögu mætti halda því fram að Kópavogur hefði ekki verið að gera neitt í húsnæðismálum. Það er nú öðru nær. Nú er verið að byggja sex íbúðir og verið að byrja á fjórum til viðbótar auk þess sem verið er að leita að íbúðum til kaups. Kópavogsbær á nú þegar um 6% af öllu fjölbýli í Kópavogi eða yfir 400 íbúðir og hefur það hlutfall verið að hækka á undanförnum árum.
Ábyrg fjármálastjórn
Stöðugleiki í fjármálum bæjarins er nauð- synlegur en með festu í fjármálum hefur bænum tekist að endurfjármagna lán á betri kjörum en áður hafa þekkst. Glundroði í fjárhagsstjórnun kann ekki góðri lukku að stýra og þó svo að bæjarfélagið fái inn húsa- leigu vegna þeirra íbúða sem bæjarfélagið á, getur það ekki keypt íbúðir eftir geðþótta bæjarfulltrúa án þess að það hafi áhrif á lánskjör og skuldastöðu sveitarfélagsins. Sem bæjarstjóri í Kópavogi hef ég lagt áherslu á festu í stjórn fjármála hjá bænumþó að það gæti verið ánægjulegt að reyna að gera allt fyrir alla og byggja skýjaborgir um allan bæ, þá gæti sú ánægja orðið skammvinn. íbúar Kópavogs hafa hins vegar notið þess m.a. í lægri gjöldum og sköttum að varlega hefur verið stigið til jarðar og reynt að draga úr kostnaði án þess að það bitnaði á þjónustunni. Aukin skuldsetning þýðir fyrst og fremst lakari þjónustu í framtíðinni fyrir íbúa Kópavogs. Kópavogsbær skuldar um 40 milljarða króna og ef vextir á þessa fjárhæð myndu hækka um 1% þá myndi það kosta bæinn um 400 milljónir á ársgrundvelli eða um 50 þús. kr. á hverja fjögurra manna fjölskyldu. Þannig má sjá að vaxtagjöld ráða miklu um þjónustu sem bærinn veitir, þ. á m. er framboð fé- lagslegra íbúða. Glundroði í fjármálum bæjarins veikir getuna til að ná þeim markmiðum sem við höfum sett okkur og verður því ekki í mínu boði.
Lokaorð
Lausnin á húsnæðisvanda fólks snýst ekki eingöngu um að seilast eftir fé í bæjarsjóð Kópavogs. Lausnin er margþætt en úrbóta er þörf á ýmsum sviðum. Byggingarreglugerðin nýja gekk lengra en nauðsynlegt var og hækkaði hlutfallslega mest verð á minni eignum. Raunvextir þurfa að lækka en ekki er hægt að ætlast til að hið opinbera greiði niður vexti af lánum til allrar framtíðar. Virkja þarf einkaframtakið á leigumarkaði og þar geta sveitarfélög komið að, t.d. með því að leggja til lóðir gegn ákveðnum skilyrðum. Við eigum að horfa á lausnir sem skapa minnsta áhættu fyrir bæjarsjóð og þar með skattgreiðendur í Kópavogi. Þessar lausnir gætu til dæmis verið með aðkomu fasteignafélaga, lífeyrissjóða og hins opinbera. Er ekki nóg komið af skýjaborgum? – Ábyrg fjármálastjórn hins opinbera er allra hagur.
Höfundur er bæjarstjóri í Kópavogi.
Grein birtist í Morgunblaðinu á bls. 27 þann 25. janúar 2014